Bí quyết cốt yếu của tâm lý trị liệu: Đứa trẻ ở bên trong

Nguyên tác: Stephen A. Diamond, Ph.D. - Essential Secrets of Psychotherapy: The Inner Child. Posted Jun 07, 2008.

Nguồn: https://www.psychologytoday.com/blog/evil-deeds/200806/essential-secrets-psychotherapy-the-inner-child

Người dịch: Nguyễn Minh Tiến

HÔM NAY, CÁI NGÃ NGƯỜI LỚN CỦA BẠN CÓ DÀNH THỜI GIAN CHO ĐỨA TRẺ BÊN TRONG CỦA BẠN HAY KHÔNG?

Những hành vi hủy hoại có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức: từ những mô hình tự gây hại (self-sabotage) hoặc tự gây nên thất bại (self-defeating), tình trạng thù địch thụ động (passive hostility) rất tinh tế, cho đến những triệu chứng tự hủy hoại nghiêm trọng (severe self-destructive symptoms), sự gây hấn mang tính bạo lực (violent aggression), và đôi khi cả những việc làm độc ác (evil deeds). Nói chung, những hành vi hủy hoại ở người lớn thường có tính chất bốc đồng, mạnh mẽ giống như những cơn giận dỗi hoặc những cơn nổi tam bành mang tính ái kỷ kiểu trẻ con; hoặc có thể giống như kiểu thiếu thốn, lệ thuộc và lo sợ bị bỏ rơi ở những trẻ nhỏ; hoặc như một kiểu thoái thác trách nhiệm hoặc giận dữ chối bỏ việc trở thành người lớn - “Hội chứng cậu bé Peter Pan” [Khái niệm dùng để chỉ tình trạng “người lớn chậm trưởng thành về mặt xã hội (socially immature) - N.D.] hoặc nói theo những tác giả của trường phái Jungian là “phức cảm puer” (dành cho nam) và “phức cảm puella” (dành cho nữ). Những khái niệm mang tính nguyên mẫu của Jung (archetypal Jungian notions) về puer aeternus (ở nam) và puella aeterna (ở nữ) - có nghĩa là “đứa trẻ vĩnh cửu” (eternal child) - đã tạo cơ sở cho việc hình thành khái niệm về “đứa trẻ bên trong” (inner child) - Như trong những tác phẩm của Eric Berne, Alice Miller và John Bradshaw. Vậy điều gọi tên là “đứa trẻ bên trong” chính xác là gì? Nó có chính thức tồn tại hay không? Tại sao chúng ta lưu tâm đến điều này?

Trước tiên phải nói rằng “đứa trẻ bên trong” là có thật. Không phải hiểu theo nghĩa đen. Không phải ở dạng thực thể. Mà là thật theo nghĩa bóng, nghĩa ẩn dụ. Cũng giống như những phức cảm (complexes) nói chung, đó là một thực tại tâm lý học hoặc thực tại hiện tượng học và là một thực tại có quyền năng phi thường. Thật vậy, hầu hết các rối loạn tâm thần hoặc các kiểu mẫu hành vi hủy hoại, như Freud là người đầu tiên đã gợi ý, đều ít nhiều có liên quan đến thành phần trong vô thức này của chúng ta. Tất cả chúng ta đều đã từng là những đứa trẻ và vẫn còn đứa trẻ đó trú ngụ bên trong chúng ta. Nhưng hầu hết những người lớn đều hoàn toàn không nhận biết về điều này. Sự thiếu khả năng liên hệ một cách ý thức với đứa trẻ bên trong của chính chúng ta chính là  chỗ khởi nguồn cho nhiều khó khăn về hành vi, về cảm xúc và về mặt quan hệ.

Sự thật là trong phần lớn những người gọi là “người lớn” đã không thực sự là người lớn chút nào. Tất cả chúng ta đều lớn lên. Bất cứ ai, với chút may mắn, đều có thể như thế cả. Nhưng, nói theo ngôn từ tâm lý học, đây không phải là “thuở người lớn” (adulthood). Làm người lớn thực sự thì phải biết nhận ra, chấp nhận và đảm nhận những trách nhiệm trong việc yêu thương và dưỡng dục (parenting) chính đứa trẻ bên trong của mình. Đối với hầu hết những “người lớn”, việc này lại chẳng bao giờ xảy ra. Thay vào đó, đứa trẻ bên trong đã bị chối từ, bỏ bê, xem thường, ruồng rẫy và bị bài bác. Chúng ta được xã hội bảo rằng “hãy lớn lên” và “hãy bỏ qua một bên những điều trẻ con kia đi”. Để trở thành người lớn, chúng ta được dạy bảo rằng đứa trẻ bên trong kia - tương ứng với những khả năng giống như trẻ em mà chúng ta thể hiện qua sự hồn nhiên, kinh ngạc, sợ sệt, hân hoan, nhạy cảm và thích vui đùa - nên được che đậy, cách ly hoặc thậm chí là để cho chết đi. Đứa trẻ bên trong có tiềm năng bao gồm những phẩm chất tích cực này. Nhưng nó cũng có thể chứa đựng những tổn thương, sang chấn, những nỗi lo sợ và tức giận được tích tụ lại từ tuổi thơ của chúng ta. Những “người lớn” tin chắc rằng họ đã thành công trong việc lớn lên, từ giã và bỏ lại đứa trẻ ấy - cùng với mớ hành trang cảm xúc của nó - ở lại xa phía sau. Nhưng sự thật thì lại khác xa với việc hiểu như thế này.

Trong thực tế, những người gọi là “người lớn” kia, bằng cách thức không chủ ý, vẫn thường xuyên chịu ảnh hưởng và bị kiểm soát bởi “đứa trẻ bên trong” ở tầng vô thức này. Đối với nhiều người, việc điều hướng cho đời sống không thực sự thực hiện bởi cái ngã người lớn mà thay vào đó là bởi một đứa trẻ bên trong với những tổn thương về cảm xúc và đang trú ngụ bên trong cơ thể người lớn của họ. Một đứa trẻ con 5 tuổi chạy tung tăng trong thân hình của một người 40 tuổi. Chính đứa trẻ bị tổn thương, giận dữ hoặc sợ hãi kia mới là người chỉ huy và ra các quyết định. Một đứa bé được phái đến thế gian này để làm công việc của một người lớn. Một đứa trẻ 5 tuổi hoặc 10 tuổi (hoặc 2 đứa trẻ như thế) đang cố gắng xen vào các mối quan hệ của những người lớn. Liệu một đứa trẻ có thể có được một mối quan hệ chín chắn? Một nghề nghiệp? Một cuộc sống độc lập? Tuy thế, đây chính xác là điều đang xảy ra cho tất cả chúng ta hằng ngày ở những mức độ thế này hay thế khác. Và rồi chúng ta tự hỏi vì sao những mối quan hệ của chúng ta lại bị tan vỡ? Tại sao chúng ta cảm thấy quá đỗi lo lắng? Bất an? Hèn kém? Nhỏ nhoi? Lạc hướng? Cơ đơn? Nhưng hãy nghĩ về điều đó: Liệu có cách nào khác để bất cứ đứa trẻ nào đó có thể cảm thấy phải bảo vệ chính mình trong một thế giới người lớn? Nếu không có sự giám sát, bảo vệ và nâng đỡ của cha mẹ?

Đây là những trạng thái gây bối rối mà chúng ta vẫn thường thấy ở những thân chủ tìm đến tâm lý trị liệu. Nó không phải là “rối loạn phân ly bản sắc” (dissociative identity disorder) hay “đa nhân cách” (multiple personality), mà là một tình trạng “phân ly được chuẩn thuận vềmặt xã hội” (socially sanctioned dissociation), một kiểu phân ly xảy ra thường hơn, lan tỏa hơn và âm ỉ hơn rất nhiều. Nhưng nếu chúng ta có thể nhận diện điều này để thấy nó là gì, chúng ta có thể bắt đầu giải quyết nó, bằng cách lựa chọn cách thức trở nên một người lớn về mặt tâm lý, chứ không phải chỉ là người lớn về tuổi tác. Bằng cách nào để hoàn thành việc này?

Trước tiên, chúng ta cần phải trở nên ý thức được về đứa trẻ bên trong của chính chúng ta. Nếu vẫn để việc này trong tầm vô thức, đứa trẻ bên trong như thể được cho phép lúc nào đó sẽ nắm quyền kiểm soát nhân cách, chế ngự luôn cả ý chí của thành phần người lớn. Kế tiếp, chúng ta cần học cách dẫn dắt đứa trẻ bên trong ấy một cách nghiêm túc, giao tiếp với đứa trẻ bên trong ấy một cách có ý thức: lắng nghe xem đứa trẻ ấy đang cảm thấy như thế nào, những gì mà đứa trẻ ấy cần đến ở chúng ta, ngay tại đây và trong lúc này. Những nhu cầu nguyên sơ thường xuyên bị hụt hẫng của đứa trẻ bất diệt ấy - nhu cầu về tình yêu thương, cần được chấp nhận, được bảo vệ, được nuôi dưỡng và được thông hiểu - vẫn còn nguyên vẹn cho đến hôm nay, cũng như khi chúng ta còn là đứa trẻ. Như những “người lớn giả tạo” (pseudo-adults), chúng ta cố gắng một cách vô ích trong việc bắt buộc người khác phải thỏa mãn những nhu cầu trẻ con này của chúng ta. Nhưng việc này phải chịu kết quả thất bại. Những gì mà trong quá khứ lúc còn nhỏ chúng ta không nhận được một cách đầy đủ từ cha mẹ phải được đối diện ngay trong hiện tại, tuy gây đau lòng nhưng có thể làm được. Những chấn thương, nỗi buồn, thất vọng, trầm uất xảy ra trong quá khứ thì không thể thay đổi được và cần được chấp nhận. Việc trở nên một người trưởng thành có nghĩa là phải nuốt trôi “viên thuốc đắng” này, mà rủi thay ở phần lớn chúng ta, một số những nhu cầu trong thời trẻ con của chúng ta đã không được đáp ứng bởi cha mẹ hoặc những người chăm sóc không hoàn hảo, dù có do ác tâm hay không. Và những nhu cầu ấy cũng sẽ chẳng bao giờ có thể được thỏa mãn, dẫu cho chúng ta có trở nên tốt lành, thông minh, hấp dẫn hoặc thánh khiết như thế nào đi nữa. Những ngày ấy đã trôi qua. Những gì đã được làm thì không thể làm lại được. Chúng ta không nên là những người lớn mà nay lại trông đợi người khác phải đáp ứng những nhu cầu trẻ con chưa được thỏa mãn ấy. Họ không thể làm được. Việc trở thành người lớn thực thụ đòi hỏi phải đạt được hai điều: vừa phải biết chấp nhận quá khứ đau thương, vừa phải đảm nhận những trách nhiệm cơ bản trong việc chăm sóc đứa trẻ bên trong ấy, để trở thành một người “cha mẹ tốt vừa đủ” (good enough parent) đối với đứa trẻ ấy, ngay từ hiện tại và cả trong tương lai.

Ít nhất trong loại tâm lý trị liệu mà tôi (tác giả bài viết) đang thực hành, thành phần người lớn bên trong nhân cách phải học (và đây, giống như trong phần lớn việc trị liệu, là một tiến trình học tập) cách liên hệ với đứa trẻ bên trong ấy, đúng như cách của một người cha tốt, mẹ tốt đối xử với đứa con ruột thịt của mình, vừa mang đến cho nó tính kỷ luật, những lằn ranh, những giới hạn và tính tổ chức, đồng thời vừa mang đến sự chăm sóc, nâng đỡ và chấp nhận - những thành tố không thể thiếu để yêu thương và sống cùng với bất cứ đứa trẻ nào, dù đó là một đứa trẻ ngoài đời thật hoặc một đứa trẻ có tính ẩn dụ. Bằng cách khởi sự và duy trì một cuộc đối thoại tiếp diễn giữa hai thành phần - đứa trẻ bên trong và phần người lớn chín chắn, chúng ta có thể đạt đến một sự hòa giải giữa hai phần ấy.

Một mối quan hệ mới, có tính cộng sinh, hợp tác và lợi ích cho cả hai phần, được hình thành, trong đó, những nhu cầu nếu đôi lúc có xung khắc với nhau giữa cái ngã người lớn và đứa trẻ bên trong, vẫn có thể được thỏa mãn một cách sáng tạo.