TÔI ĐÃ THẤY EM QUA NÉT VẼ

BS. NGUYỄN MINH TIẾN

(Bài đã đăng trên Báo Phụ Nữ Tp.HCM ngày 1-3-1998 và đăng lại trên website TLTL)

... Gần 4 giờ chiều.

Cứ vào giờ này mỗi thứ hai, học sinh toàn trường phải xuống sân dự buổi sinh hoạt đầu tuần, nhưng đến lúc này, các em lớp bảy vẫn ngồi lại kia, trong phòng học đã hắt đầy nắng chiều qua những khe cửa.

Chúng tôi đến đây hôm nay để làm nốt những phần còn lại của việc khảo sát tâm lý cho các em học sinh. Trong tay tôi là tập hồ sơ ghi lại những đặc điểm, tính cách và hoàn cảnh của từng em. Chiều nay chỉ làm thêm phần khám thể lực và bổ sung một số chi tiết đáng lưu ý. Trước khi đến, BS. Chi có nhắc nhở tôi về những điểm này và tôi đặc biệt lưu tâm đến những bức tranh “vẽ tự do” mà các em đã vẽ vào lần trước. Tôi phụ trách khám các em nam, BS. Chi khám các em nữ.

Những bức vẽ là phần quan trọng không thể thiếu khi khảo sát tâm lý trẻ em. Vừa cầm chúng trong tay, vừa hỏi, tôi nhận được những lời giải thích và ý kiến thú vị từ những “họa sĩ nhí”.

- Sao thân cây này thẳng quá vậy?

- Dạ... tại em không biết vẽ, nên dùng thước kẽ...

...

- Sao bầu trời trên mái nhà lại có cỏ mọc?

- Không phải đâu. Đó là đàn chim đang bay.

...

- Em vẽ mặt trời là có nghĩa gì?

- Dạ, em muốn môi trường được trong lành.

- Sau này em thích làm gì?

- Dạ... em thích làm việc... nghiên cứu về môi trường

- Là sao?

- Là... làm sao tránh được ô nhiễm môi trường.

Tôi cười. Giọng em rất chân thành. Không có vẻ gì là “trả bài” cả.

Đến lượt bức vẽ của C., cậu nam sinh nhỏ nhắn có gương mặt khôi ngô. Trên trang giấy là hình một cây cao rậm lá, dưới gốc cây có hai người đang đứng.

- Đây là ai vậy?

- Dạ... là em và bạn em.

Tôi chú ý đến phần trên cao của tàn lá. C. đã vẽ một tổ chim, từ đó vươn ra hai cái đầu của chim non. Một con chim lớn đang bay từ xa, hướng bay đi về phía tổ. Tôi thắc mắc không biết đây là chim bố hay chim mẹ. C. không đáp. Dường như em cảm thấy khó khăn tìm lời lý giải cho chính “tác phẩm” của mình.

Hồ sơ của C. ghi: Em sống với mẹ và bố dượng; hoàn cảnh đủ ăn. C. chỉ lo học, không cần làm thêm việc để phụ giúp gia đình. Mẹ có thêm một con với bố dượng.

- Ba em ở đâu?

- Ba má em ly dị. Ba em ở nước ngoài.

- Em có nhớ ba không?

C. lắc đầu:

- Ba em đi lúc em mới 2 tuổi.

- Ba có gửi thư về nhà không?

- Có hai lần. Chỉ gửi riêng cho em.

Tôi nhìn lại bức vẽ. Phải chăng con chim lớn kia là chim bố, tôi nghĩ. C. lại nói:

- Nhưng ba em không phải là người tốt. Nghe nói hồi trước, ba em hay làm khổ má. Có lần chửi mắng và đánh cả ông nội.

- Ông nội em ở đâu?

- Ông mất rồi.

Để bớt nặng nề, tôi hỏi sang những chuyện khác. Nhưng rồi chủ đề người cha của C. đột ngột trở lại khi tôi hỏi:

- Đêm ngủ em có hay nằm mơ không?

- Có. Vài lần em thấy ba về.

- Em có mong ba trở về không?

C. nhíu mày:

- Em... không có chút tình cảm nào với ba cả!

Tôi không hỏi nữa. C. bước ra xếp hàng cùng các bạn để xuống sân và ra về. Buổi khám kết thúc, nhưng trong đầu tôi vẫn còn nhiều câu hỏi. Bức hình với con chim lớn đang bay về tổ và giấc mơ thấy người cha trở về có ý nghĩa gì? Liệu chúng có phản ánh một ước muốn của C.?

Nói theo các nhà phân tâm học thì những hình vẽ và giấc mơ của trẻ em có thể biểu hiện những ước muốn và nguyện vọng chưa được giải quyết trong thực tế. Nếu vậy, mong muốn được gặp người cha có thể vẫn còn sống động trong tiềm thức của C., dẫu rằng hiện tại, với những suy nghĩ của một cậu bé vị thành niên (hoặc do ngoại cảnh chi phối?), C. đã phủ nhận tình cảm của mình dành cho người cha. Liệu rằng điều này có đúng không? Hay những nét vẽ và giấc mơ kia chỉ là “trùng hợp”, “ngẫu nhiên”, “vô thưởng vô phạt”? Và điều gì sẽ xảy ra nếu một mai kia, C. gặp lại cha ruột của mình? Tôi thực sự không biết. Nhưng tôi mong C. sẽ trưởng thành trong cuộc sống và sẽ tìm được cách ứng xử phù hợp trong tình huống ấy.

Tôi dắt xe rời khỏi sân trường. Một tốp nam sinh trong những bộ đồng phục cùng màu tụ tập trước cổng. Có ai biết mỗi em là một thế giới riêng? Tôi chợt nhớ đến một câu nói của nhân vật Hoàng Tử Bé trong tác phẩm cùng tên (Le Petit Prince) của nhà văn Pháp, Saint-Exupéry: “Cái làm cho sa mạc đẹp ra, ấy là: Nó che giấu một cái giếng ở đâu đó...”

Tâm hồn trẻ em cũng vậy, cũng ẩn khuất đâu đó những mạch nước chưa khơi...

(Ghi nhận tại trường Hà Huy Tập, Bình Thạnh, Tp.HCM, ngày 24-02-1998)