TÔI ĐÃ THẤY EM QUA NÉT VẼ

BS. NGUYỄN MINH TIẾN

(Bài đã đăng trên Báo Phụ Nữ Tp.HCM ngày 1-3-1998 và đăng lại trên website TLTL)

... Gần 4 giờ chiều.

Cứ vào giờ này mỗi thứ hai, học sinh toàn trường phải xuống sân dự buổi sinh hoạt đầu tuần, nhưng đến lúc này, các em lớp bảy vẫn ngồi lại kia, trong phòng học đã hắt đầy nắng chiều qua những khe cửa.

Chúng tôi đến đây hôm nay để làm nốt những phần còn lại của việc khảo sát tâm lý cho các em học sinh. Trong tay tôi là tập hồ sơ ghi lại những đặc điểm, tính cách và hoàn cảnh của từng em. Chiều nay chỉ làm thêm phần khám thể lực và bổ sung một số chi tiết đáng lưu ý. Trước khi đến, BS. Chi có nhắc nhở tôi về những điểm này và tôi đặc biệt lưu tâm đến những bức tranh “vẽ tự do” mà các em đã vẽ vào lần trước. Tôi phụ trách khám các em nam, BS. Chi khám các em nữ.

Những bức vẽ là phần quan trọng không thể thiếu khi khảo sát tâm lý trẻ em. Vừa cầm chúng trong tay, vừa hỏi, tôi nhận được những lời giải thích và ý kiến thú vị từ những “họa sĩ nhí”.

- Sao thân cây này thẳng quá vậy?

- Dạ... tại em không biết vẽ, nên dùng thước kẽ...

...

- Sao bầu trời trên mái nhà lại có cỏ mọc?

- Không phải đâu. Đó là đàn chim đang bay.

...

- Em vẽ mặt trời là có nghĩa gì?

- Dạ, em muốn môi trường được trong lành.

- Sau này em thích làm gì?

- Dạ... em thích làm việc... nghiên cứu về môi trường

- Là sao?

- Là... làm sao tránh được ô nhiễm môi trường.

Tôi cười. Giọng em rất chân thành. Không có vẻ gì là “trả bài” cả.

Đến lượt bức vẽ của C., cậu nam sinh nhỏ nhắn có gương mặt khôi ngô. Trên trang giấy là hình một cây cao rậm lá, dưới gốc cây có hai người đang đứng.

- Đây là ai vậy?

- Dạ... là em và bạn em.

Tôi chú ý đến phần trên cao của tàn lá. C. đã vẽ một tổ chim, từ đó vươn ra hai cái đầu của chim non. Một con chim lớn đang bay từ xa, hướng bay đi về phía tổ. Tôi thắc mắc không biết đây là chim bố hay chim mẹ. C. không đáp. Dường như em cảm thấy khó khăn tìm lời lý giải cho chính “tác phẩm” của mình.

Hồ sơ của C. ghi: Em sống với mẹ và bố dượng; hoàn cảnh đủ ăn. C. chỉ lo học, không cần làm thêm việc để phụ giúp gia đình. Mẹ có thêm một con với bố dượng.

- Ba em ở đâu?

- Ba má em ly dị. Ba em ở nước ngoài.

- Em có nhớ ba không?

C. lắc đầu:

- Ba em đi lúc em mới 2 tuổi.

- Ba có gửi thư về nhà không?

- Có hai lần. Chỉ gửi riêng cho em.

Tôi nhìn lại bức vẽ. Phải chăng con chim lớn kia là chim bố, tôi nghĩ. C. lại nói:

- Nhưng ba em không phải là người tốt. Nghe nói hồi trước, ba em hay làm khổ má. Có lần chửi mắng và đánh cả ông nội.

- Ông nội em ở đâu?

- Ông mất rồi.

Để bớt nặng nề, tôi hỏi sang những chuyện khác. Nhưng rồi chủ đề người cha của C. đột ngột trở lại khi tôi hỏi:

- Đêm ngủ em có hay nằm mơ không?

- Có. Vài lần em thấy ba về.

- Em có mong ba trở về không?

C. nhíu mày:

- Em... không có chút tình cảm nào với ba cả!

Tôi không hỏi nữa. C. bước ra xếp hàng cùng các bạn để xuống sân và ra về. Buổi khám kết thúc, nhưng trong đầu tôi vẫn còn nhiều câu hỏi. Bức hình với con chim lớn đang bay về tổ và giấc mơ thấy người cha trở về có ý nghĩa gì? Liệu chúng có phản ánh một ước muốn của C.?

Nói theo các nhà phân tâm học thì những hình vẽ và giấc mơ của trẻ em có thể biểu hiện những ước muốn và nguyện vọng chưa được giải quyết trong thực tế. Nếu vậy, mong muốn được gặp người cha có thể vẫn còn sống động trong tiềm thức của C., dẫu rằng hiện tại, với những suy nghĩ của một cậu bé vị thành niên (hoặc do ngoại cảnh chi phối?), C. đã phủ nhận tình cảm của mình dành cho người cha. Liệu rằng điều này có đúng không? Hay những nét vẽ và giấc mơ kia chỉ là “trùng hợp”, “ngẫu nhiên”, “vô thưởng vô phạt”? Và điều gì sẽ xảy ra nếu một mai kia, C. gặp lại cha ruột của mình? Tôi thực sự không biết. Nhưng tôi mong C. sẽ trưởng thành trong cuộc sống và sẽ tìm được cách ứng xử phù hợp trong tình huống ấy.

Tôi dắt xe rời khỏi sân trường. Một tốp nam sinh trong những bộ đồng phục cùng màu tụ tập trước cổng. Có ai biết mỗi em là một thế giới riêng? Tôi chợt nhớ đến một câu nói của nhân vật Hoàng Tử Bé trong tác phẩm cùng tên (Le Petit Prince) của nhà văn Pháp, Saint-Exupéry: “Cái làm cho sa mạc đẹp ra, ấy là: Nó che giấu một cái giếng ở đâu đó...”

Tâm hồn trẻ em cũng vậy, cũng ẩn khuất đâu đó những mạch nước chưa khơi...

(Ghi nhận tại trường Hà Huy Tập, Bình Thạnh, Tp.HCM, ngày 24-02-1998)

Kỷ niệm trường Y

Sáu năm học trường Y (1981-1987) chỉ có mỗi mấy tấm hình này là còn tìm được. Thanks bạn Xuân Quang là người đã mang máy để chụp những tấm ảnh ấy và bạn Kiều Nguyệt đã post chúng lên web Y81.info.

Nhóm "Ca khúc chính trị" lớp Y81E (Chủ blog đứng thứ 3 bên phải sang)

Chủ blog ở hàng sau, thứ 2 bên trái sang

Chủ blog đứng giữa, đang đùa, 2 bạn kia giờ đã ở nước ngoài.

Má ơi! Con được sinh ra từ đâu?

BS. NGUYỄN MINH TIẾN

-          Má ơi, tại sao có con?

-          Thì má đẻ ra con chứ sao.

-          Nhưng mà đẻ là sao?

“Tôi từ đâu đến?” là thắc mắc muôn thuở được gợi lên trong tâm trí mỗi người, kể từ lúc bắt đầu hình thành “cái tôi đáng ghét”; từ những đứa trẻ lên năm, lên sáu, đến những triết gia đầu bạc đều “trăn trở” tìm lời giải đáp cho câu hỏi ấy.

Trẻ con không đặt vấn đề “cao siêu” như triết gia, nhưng cũng đủ để cho các bậc cha mẹ khó trả lời, vì điều trẻ hỏi cũng khá “tế nhị” ngay cả đối với người lớn. Người viết cũng từng được nghe một câu hỏi rất “hiểm hóc” từ một bé trai 6 tuổi như sau: “Có cái gì nối giữa ba với mẹ mà tại sao mẹ đẻ ra con mà con lại giống ba?!!” Không ít bậc cha mẹ đã chọn “giải pháp trung dung” khi đáp “Con chui từ bụng mẹ qua lỗ rốn để ra ngoài chứ bằng cách nào”. Và cái lỗ rốn, một vật “vô can” nhưng lại dễ thấy, được đem ra để giải quyết cái thắc mắc đầy tế nhị của trẻ. Cũng có câu trả lời theo kiểu “đánh trống lãng” như: “Mẹ lượm con từ thùng rác ở ngoài đường” hoặc là “Con từ dưới đất chui lên chứ đâu”. Đứa trẻ vẫn ngơ ngác, nhưng nó im lặng không hỏi nữa, hoặc vì hỏi mãi cũng không xong, hoặc vì người lớn khéo dẫn dắt trẻ sang một đề tài khác...

Nếu mẹ lại có thai rồi sinh thêm em bé khác, trẻ sẽ càng để ý và càng muốn biết mẹ sinh em bé như thế nào. Nhung vì trẻ “lớn rồi”, “có em rồi”, hỏi bâng quơ như vậy không được coi là “ngây thơ”, “dễ thương” nữa, mà trái lại còn có thể khiến người lớn nổi quạu là đằng khác! Trẻ thất vọng, hụt hẫng, đành xoay sự tìm tòi về hướng khác. Thấy trẻ hết thắc mắc, cha mẹ tưởng trẻ quên, nhưng không.

Tuy không được giải thích chuyện mẹ sinh em bé thế nào, nhưng trẻ vẫn có thể thấy gà đẻ trứng hoặc chó đẻ con. Thực tế, nhiều trẻ đã dần dần biết được chuyện tế nhị ấy qua chúng bạn hoặc những người lớn khác ngoài gia đình, hoặc cũng có thể qua sách vở, phim truyện... có khi bằng những cách giải thích chẳng tế nhị chút nào.

Điều tế nhị đặt ra ở đây cũng là khởi điểm đầy khó khăn của việc giáo dục giới tính như thế nào cho trẻ nhỏ. Giáo dục giới tính nhiều lúc vẫn thường được hiểu với ý nghĩa hạn hẹp là sự “hướng dẫn về luyến ái, hôn nhân và quan hệ tình dục nam nữ”; và một số bài viết về chuyện ấy cho người lớn cũng có lúc được đặt dưới đề mục “giáo dục giới tính”. Việc này dễ khiến cho các bậc phụ huynh và giáo giới ngại ngùng, lúng túng khi đề cập chuyện này với trẻ em và thiếu niên.

Trở lại với đứa trẻ lứa tuổi mẫu giáo, bạn vẫn thường dễ dàng chỉ cho trẻ thấy sự khác nhau giữa gà trống và gà mái, dế trống và dế mái, cá kiểng đực và cá kiểng cái cơ mà. Việc phân biệt con gái, con trai cũng đã bắt đầu được trẻ nhận rõ từ lứa tuổi này. Có thể cho trẻ trai chơi những trò chơi năng động, rèn luyện tính can đảm, tính “nghĩa hiệp” của “phái mạnh”; tập cho bé gái nói năng nhẹ nhàng, ứng xử thùy mị, giúp mẹ làm một số việc nhỏ trong nhà vv... Và trong mọi trưòng hợp, một môi trường gia đình lành mạnh với những quan hệ yêu thương giữa cha mẹ, con cái và các thành viên khác là cơ sở tốt nhất để giáo dục giới tính cho trẻ nhỏ.

Sau 6 tuổi, trẻ bước vào bậc tiểu học, rồi sau đó là những năm tháng học cấp 2, cấp 3, với bao môn học giúp trẻ mở mang kiến thức, vốn hiểu biết về “chuyện ấy” có thể tiếp tục tăng thêm. Sao không chỉ cho trẻ nhỏ xem những cây đu đủ, cây nào có trái, cây nào không có trái? Sao không cho trẻ xem những bông hoa, đâu là nhị đực, đâu lànhụy cái, nói cho trẻ biết sự thụ phấn xảy ra như thế nào, và nhờ đâu hoa kết thành quả? Đâu nhất thiết phải liên hệ ngay đến “chuyện ở người” và cũng không nên im lặng, để trẻ tự tìm hiểu hoặc nghe theo những diễn giải “đời thường”, thậm chí để cho đến khi xảy ra “sự cố” mới tìm cách giải quyết thì đã muộn. Đâu nhất thiết phải có riêng một “môn” giáo dục giới tính, chỉ cần giáo viên, thông qua việc dạy các kiến thức khoa học thường ngày, có thể nói về điều ấy (việc duy trì nòi giống của các loài sinh vật) một cách thích hợp tùy từng lứa tuổi và cấp lớp của học sinh. Trẻ sẽ dần dần hiểu biết về đời sống tự nhiên của các loài cây cỏ, thú vật, cảm nhận được tình yêu thương đồng loại, mở rộng cái nhìn của trẻ về thế giới xung quanh một cách khoa học hơn.

Sự phát triển tự nhiên về tâm sinh lý, cùng với sự quan tâm đúng mức và kịp thời của cha mẹ, sự dạy dỗ của thầy cô qua những môn học ở trường... sẽ giúp trẻ trám dần những khoảng “hụt hẫng thông tin”, hiểu dần ý nghĩa của những việc “tế nhị” mà mình đã thắc mắc lúc nhỏ. Rồi những hình tượng “lỗ rốn”, “thùng rác”, “lỗ nẻ” chỉ còn đọng lại trong trí như những kỷ niệm đẹp của một thuở ấu thời ngây thơ...